KATRAN BABA

"Sarıca bir dervişim hikmeti iştigalim zift-i may
Levni fani Cihan ümmetindir bana kafi nurlu ay"

      Memleketimize "41 kere maşallah" diyelim. Allah her şeyi esirgemeden vermiş, suların bolluğundan Suşehri olmuş.
Eski göç ve ticaret yollarına merkez olmuş. Doğuyu batıya bağlayan kervan yolları, Akdeniz'i Karadeniz'e bağlayan ticaret yolları Suşehri üzerinden geçmiş.
      Memleketin her köşesine halkı aydınlatan maneviyatını zinde tutan şeyhler, dervişler, kendisinden emin olunan şahsiyetler adeta serpiştirilmiş.
Suşehri'nin son Evliya Çelebisi, Suşehri beyefendisi Hasan Eroğlu (1934-1991) Suşehri'ndeki bilinen manevi önderlerin hepsini ziyaret etmiş 41 merkezde olduklarını tespit edip notlarına yazmış.

      Hasan Eroğlu'nun ben "seyahatnamesi" diyorum, Suşehri'nin hazinesi diyebileceğiniz notlarını yine bir Suşehri sevdalısı, Suşehri'nin kültür hamalı (!) Ergül Şimşek bey titiz bir çalışmayla "Suşehri'nin Şehir Tarihçesi" ismi ile 2009 yılında Göksu matbaasında bastırarak yayımladı, emeklerine sağlık olsun. Kitap öyle böyle değil, Suşehri'ne dair ne ararsanız var, 594 sahife.
Hasan Eroğlu'nun kayda aldığı 41 şahsiyetten çok tanınalar olduğu gibi adları ancak bulunduğu bölge halkı tarafından bilinenler de var. Listeye bir göz atıp yazımıza devam edelim.

1 Ali Bey Ziyareti Ekinözü Köyü- Karabayır nevkii Koyulhisar
2 Musa Feruz Ziyareti Musaferiz Köyü- Karabayır nevkii Koyulhisar
3 Ağılyazi Ziyareti Cinefis Köyü- Karabayır nevkii Koyulhisar
4 Arduçlu baba Ziyareti Geley Köyü
5 Celil Baba Ziyareti Akçağıl Köyü
6 Zıdarım Ziyareti Zıdarım Köyü
7 Işıklar Evliyası Mustecepşeyh Köyü
8 Dündar Şeyh Ziyareti Kömüştün Köyü
9 Pamuk Baba Ziyareti Sıradur Köyü
10 Alibaba Ziyareti Cevizliköy- Sultanul ulema medresesi
11 Cevizliköy Evliyası Cevizliköy- Sultanul ulema medresesi
12 Bahattın Şeyh Ziyareti Bahattinşeyh Köyü
13 Behlül Baba Ziyareti GöllüBaru/ Aşağıbaru Köyü
14 Sarı Yusuf Ziyareti Sarıyusuf Köyü
15 Şeyh Yusuf Ziyareti Sarıyusuf Köyü
16 Çakırşeyh Evliyası Çakırşeyhköyü
17 Çoban Baba Ziyareti Çobanlı Köyü
18 Kara Yakub Gazi Ziyareti Karayakup Köyü
19 Abdurrahan Şeyh Ziyareti Abdurrahman/ Telbis Köyü
20 Sar Baba Ziyareti Balçık ve Çölengeç Köylerinde
21 Arap Üzengi Ziyareti Üzengi / Zoğur Köylerinde
22 Fatma Ana Ziyareti Gemin deresinde
23 Lüllük Baba Ziyareti Suşehri- İmranlı sınırında. Sarıyar'da.
24 Köse Süleyman Evliyası Kösedağ zirvesinde
25 Hacı Ahmet Ziyareti Kösedağ'da
26 Osman Gazi Ziyareti Kösedağ'ın Karabayır kısmında
27 Katran Baba/ Sarı Şeyh Ziyareti Katranlı yaylında (Karacaören- Cevizli )
28 Mergezler Ziyareti Kozçukur- Çat yaylasında
29 Güllü dede/ Baba Ziyareti Kekeç Köyü
30 Ağca Koca Ziyareti Sarıçiçek yaylasında
31 Hasan Faki türbesi Eskibağ Köyü
32 Sulur Han Dede Hünü Köyü dağında
33 Hapılı Baba Ziyareti Kızılmezra
34 Sarıklı Baba Ziyareti Elibüyük Köyü
35 Sürmeli Baba Ziyareti Aşağı Ezbider
36 Tek Çam Ziyareti Kılıç Köyü
37 Bozyitik Ziyareti Karmış
38 Dikmen Dede Ziyareti Eliğe Köyü
39 İnaplı Evliya Eliğe Köyü
40 Kara Baba Ziyareti Sarı Çiçek Yaylası
41 Ağ Baba Ziyareti Sıyrındı Köyü

      Rıvayetlere göre Fatih Sultan Mehmet han, 1473 senesinde Otlukbeli meydan muharebesine giderken Tokat üzerinden, Koyulhisar'a oradan Geminderesi köylerinden Camili köyüne gidip konaklar, buraya bir cami yapılması emrini verir. Camiliköy'den hareketle savaşa gireceği Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın himayesinde bulunan Akşar-ı abadı almak için Bağdat yolu olarak bilinen güzergahı takip ederek Katranlı hanlarına ulaşır.
      Katranlı o zamanlar Suşehri'ni Zara'ya ve Sivas'a bağlayan ticaret yolu ortasında tek konaklama merkeziymiş. Günlerden Cuma imiş, Cuma namazı kılacak cami olmadığından hanların bulunduğu çayırlık alanda himayesindeki askerler ve orada yaşayan halk ile Cuma namazını eda ederler. Ferman buyurur, derhal buraya bir cami yapılsın Cuma namazları burada kılınsın, caminin giderleri için eski adı Taşır, şimdiki adı Cevizli köy ahalisinden arazi tahsis edilmesini ister.
      Yaşı biraz ilerlemiş, ilim irfan sahibi akıncı neferlerinden Sarı Derviş'i ve birkaç arkadaşını Katranlı'da bırakarak yola revan olurlar.
Hasan Eroğlu'nun, Katranlı yaylası için tespit ettiği Hüccet-i Şer'i kararı (Şer'i mahkemelerde düzenlenen hukuki belge) "Ahaliyi karyeden Köşk (veya Cevşek'de okunabilir) oğlu Ali bin Ali nam ahzarında ikrar-ı tamim ederler ki iş bu baisul vesika Ali nam kimsne eba en ced komşumuz olup mal ve davarların idarece zaruret olduğundan naşi karyemiz toprağının hududu kaim yaylamız ki Katranlık demekle maruf bir tarafan keşane yolu (doğuya düşer) bir taraftan Eyugörmez'in taş (kuzeye düşer), bir taraftan Kemalyurdu (batı)bir taraftan Başyurt Yaylası (Gemin tarafına düşer) ile iş bu hudut ile mahdut olunmuş katranlı Yaylası var. Ba beratı ali şan ile Katranlık nam vaki camii şerifin tamir temrinine merbut olunmuş yaylakı-ı kadimimizin hududu dahilinde olan Yazır deresinde vaki Palutlu çıkurun kuz tarafına mal ve davarların idaresi içün bir bab ağıl ve küşadına tarafımdan iş bu merkumu Ali iltimas ve ilticası olduğundan ve merkunise kadimden komşumuz olup karyemizin hissesine isabet etmiş hidamet ve teklifatlarından komşu meyanesi bir kıta hüccet-i şerif ketebe olunup merkum Ali yedine ita olundu. Fi. Zilhicce 1270 (1854) Suşehri'nin Şehir Tarihçesi S. 257-258
      Fatih Sultan Mehmet Han 1453'de İstanbul'un fethi ile yeni bir çağ açmıştı. Bundan 20 yıl sonra 1473 yılında Suşehri topraklarına yaklaşık 250 Km. ilerde Otlukbeli'nde Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ı mağlup ederek çağ açmasa da yeni bir çığır açtı, Anadolu'ya hakim oldu. Otlukbeli savaşını merak eden arkadaşlar kaynaklardan detaylı okuyabilirler.
      Halk arasında dolaşan, bir kısmını yukarıda yazdığım rivayetlere bakalım: Kitaplarda yazılan savaşları , hikayeleri, romanları okur geçeriz. Olayların geçtiği yerlerin coğrafyasını bilmezsek hayalimizde canlandırıp dondururuz. Ancak olay yeri yaşadığımız, görüp geçtiğimiz yerler olunca sorgularız, bazen hayal kırıklığına, bazen yer uyumuna hayran kalırız. Rivayetlerde geçen yerlerin tanığı olarak gözlemlerimi paylaşmak isterim.
      2014 yılında Koyulhisar'ın en büyük köylerinden Yukarıkale Köyündeki Fatih'ın yapılması için emir verdiği Fatih Camisini görmek için gittim. Yerel halk, rivayette olduğu gibi Fatih Otlukbeli seferine giderken askerleriyle burada konaklıyor, buraya cami yapılmasını emrediyor ve cami yapılıyor.
      Cami tamamen ahşaptan yapılmış dik dörtgen şeklinde el yordamı ile işlenmiş tek katlı kubbesiz güzel bir yapıydı. İçerisine girilince kendimi tüy gibi hafif hissetmiştim, her detay insana gülücük veriyor gibiydi. Herhangi bir kitabesi yoktu önceden varmış, kaybolup gitmiş. Şimdi bu güzelim camiyi maalesef yerinde bulamazsınız. Ecdattan yadigar bu mütevazi camiyi yerle bir edip yerine beton kütlesi kondurmuşlar.



      Fotoğraf 2014 yılındaki Fatih Camisinin iç kısmıdır.

      Fatih Sultan Mehmet han, cami haricinde Yukarı Kale ve Aşağı Kale Köylerine köprülerde yaptırmış. 1870 tarihli belgede bu köprülerin tamirinden bahsedilir. Belge içeriğindeki bölüm " Karahisar-ı Şarki sancağına bağlı Koyulhisar kazasında olup düzeltilip onarılan Fatih Sultan Mehmed'in inşa ettiği ve birbirine iki saat mesafede Aşağı Kale ve Yukarı Kale önlerinde ve büyük nehir (Kelkit) üzerinde olan köprünün keşfi....." Belgeyi Levent Kürşat Kırca bulup yayınladı.

                                  

      Fatih ordusuyla birlikte Yukarı Kale Köyünden kalkıp yaklaşık 45 Km. ilerideki Camili köyü 'ne gitmesi muhtemeldir. Camili Köy'e gidenler bilirler, Fatih'in yapılmasını emrettiği caminin yerinde yeller esmektedir. Gemin asfaltına yakın bir yerde dört başı mamur bir camı yapmışlar, Fatih camisi niyetine gidip ziyaret ediyoruz. Yukarı Kale halkı yine insaflıymış, eserini 2016 yılına kadar korumuşlar.
      Camili Köy'den kalkıp yola çıkan Fatih ordusu Gemin suyunu geçip Fatma Ana tepesinden aşıp Soğan Ovası'na, oradan Katranlı hanlarına varması için 20 Km. yol gitmeleri gerekiyor. Cuma günü erkenden yola çıkan ordu bu mesafeyi Cuma vaktine kadar alabilir. Cumayı eda eden ordu Polatderesini takiple 20 Km. ilerideki Akşar-ı Abad'a ulaşabilir. Muhtemel güzergah.

                             

      Fatih Sultan Mehmet Han ordusuyla Uzun Hasan'ı yenmek için yola revan olsun biz Katran Baba'ya dönelim.

      Ferman padişahtan olunca Sarı Şeyh kendisine yabancı olan bu mevkide kalmış, bildiklerini etrafıyla paylaşmış. Üç özelliği varmış. Birincisi irfan sahibiymiş hocalarından aldığı bilgileri Anadolu'nun bu köşesinde yaşayan, konaklama alanına gelip giden kim varsa ilim almak isteyenleri aydınlatmış.       Cevizli Köy 'de bulunan Ali Baba ve Cevizli Köy Evliyası Sarı Şeyh'in yetiştirdiği zatlar olduğu söylenmektedir. Karacaören Köyünden Şeyh Ahmet efendi kış aylarında dahi zaman zaman Cuma günleri yaya olarak Katran Baba ziyaretgahına gider orada namazını eda edermiş. Soranlara "Sarı Şeyh ve orada yatan şehitlerle Cuma namazımızı eda eyliyoruz" dermiş.
      İkinci olarak serde cengaverlik olduğundan iyi at binermiş, bileğini bükebilecek, kılıç darbelerine karşı koyacak yiğit yokmuş. Katranlı mevkiine yakın Acemin çayırı denen yerde çifçiler tarla sürerken boyu bir metreyi geçen kılıçlar, bir karış uzunluğunda demirden mızrak başları bulmuşlar.      
     Karacaören'li Muhtat Yalçın bu kılıcı eski düğünlerde şenlik olsun diye eline alır sağa sola sallardı. 1970'li yıllarda Muhtat efendiye kılıcın fotoğrafını çekeyim dedim, sağ olsun eve gitti her tarafı aradı taradı bulamadı, "kim bilir hangi cehenneme attım, evi talan ettim yok, elime geçerse haber veririm çekersin" dedi, bir türlü bulunamadı.
      Katran Baba'nın üçüncü özelliği nasır bağlamış, kuruyup çatlamış derilere yaptığı bir karışımla çere olması, hekimlik yapmasıymış. O yıllarda hayvanlar dabak olunca, uyuza yakalanınca, parazitlenince Katran Baba'ya getirirlermiş, sıvı haline getirdiği katran karışımını sürer iyileştirirmiş. Handa konaklayıp yola çıkacak olan kervan katarının tırnaklarını, toynaklarını, yaralarını tedavi edermiş. Şifa dağıtan kişiliği öne çıkınca günümüzde de geçerli olan yukarıdaki deyişini söylemiş.
      "Şifa veren Mevla'dır, dermanı o verir kullarına. Şu garip, fakir, aciz şeyhte kim olaki" demiş. Derviş doğru buyurmuş şafi olan yaradandır, kullarının şifasını ancak o verir.
      Katran Baba bulunduğu mevkide kayalıkların toprak katmanlarının arasında kara bir maden keşif etmiş. Maden parçaları kızgın ateşte eriyince taş ve topraktan ayrılarak sıvı haline dönüşmüş, önceleri bu sıvıyı aydınlanmada kullanmış, daha sonra sıvı içerisine keven yağı, kekik ve diğer otlardan karıştırıp ilaç yapmış, hastaların derdine dermen olmuş. Fatih'in yadigarı Sarı Şeyh bu yüzden Katran Baba olmuş.
      Katran Baba'nın buluşu o devirden günümüze kadar intikal etmiş durumdadır. Dervişin son çırağı, son halkası Cavit Şimşek'tir. Katranlı mevkiindeki ocaklardan çıkardığı katran taşlarını eritip tenekelere koyarak İstanbul'a getirip şifa bulmak isteyenlere çare oluyor. Çırak Cavit'e katran intikal etmiş lakin Katran Baba'nın karışımı geçmiş mi bilmiyorum. Bel ağrıları için kara katran'a yatırılanlar şifa bulduklarını söylüyorlar.
                                   

       Fotoğrafta son halka Cavit Şimşek katran çıkarırken görülmektedir.